การทอผ้ายกมุกเป็นศิลปะและภูมิปัญญาของชาวไท-ลาวและกูยในภาคอีสานของประเทศไทย

ลักษณะของผ้ายกมุกและการทอผ้ายกมุก

ในเทคนิคการทอ “ยกมุก” หรือการเพิ่มเส้นด้ายยืนพิเศษเข้าไปในผืนผ้า ใช้ระบบเส้นยืนบนเครื่องทอผ้า ซึ่งจำเป็นต้องมีจำนวน 2 ชุดเส้นด้าย และเป็นระบบที่เคยนิยมใช้ในหมู่ชาวภูไท โดยสำหรับการทอ “ผ้าจ่อง” เป็นผ้าคลุมไหล่ที่ใช้ในพิธีบวชนาคและเป็นผ้าคลุมโลงศพ ในการทอผ้าชนิดนี้ ใช้ฝีมือทอเหมือนกัน 2 ชิ้นแล้วนำมาเย็บหรือเพลาะต่อกันเพื่อเพิ่มความกว้างของผืนผ้าให้เหมาะกับโครงสีดั้งเดิม ส่วนในการใช้สีพื้นและการสอยแบบต่างๆ มักเชื่อมโยงกับพระพุทธศาสนา เช่น ลายจอมธาตุ ลายเอี้ย (ลายหยัก สัญลักษณ์ “นาค”) และอื่นๆ และส่วนของเส้นยืนพิเศษที่เป็นลวดลายตกแต่งนิยมใช้เส้นไหมสีเหลืองหรือสีขาว หลังจากที่ทอเสร็จแล้ว จะเกิดลวดลายริ้วทางยาวที่มาจากเส้นยืนสลับสีกับเส้นยืนพิเศษ

ราชลักษณ์เส้นผ้ายกมุกของชาวไท-ลาว

สิ่งที่ทำให้ผ้ายกมุกของชาวไท-ลาวเมืองอุบลราชธานีนั้นมีเอกลักษณ์พิเศษคือลายมุกที่นิยมใช้ เครื่องประดับเครื่องแต่งกาย และการประดับบ้าน ซึ่งมักมีเครือทิวที่เคยใช้ และการใช้สีในลายมุกมีหลายแบบ แต่สีที่นิยมใช้บ่อยคือ

เครือสีดำสลับกับสีแดง
เครือสีครามกับสีแดง
เครือสีเขียวกับสีดำ ผ้าซิ่นทิวมุกคือผ้าที่ใช้แต่กลุ่มเชื้อสายเจ้านายเมืองอุบลราชธานี

เทคนิคการทอตีนซิ่น

นอกจากเทคนิคการทอผ้ายกมุกแล้ว ในภาคอีสานยังมีการทอตีนซิ่นด้วยเทคนิคการยกมุก โดยใช้ลูกตุ้มหินถ่วงทำตะกอสายผ้า ทั้งชาวไท-ลาวและกูย ในจังหวัดต่างๆ นิยมใช้เทคนิคนี้ในการทอ “ตีนตำแหนะ” เพื่อใช้ต่อกับผ้าซิ่นมัดหมี่ ส่วนชาวกูย จะใช้เทคนิคการยกมุกนี้ในการทอ “ตีน/เสลิก” เพื่อใช้ต่อกับซิ่นโฮลประโบล

สรุป

การทอผ้ายกมุกเป็นศิลปะและภูมิปัญญาที่เป็นส่วนหนึ่งของประเพณีและวัฒนธรรมของชาวไท-ลาวและกูยในภาคอีสานของไทย การใช้เทคนิคการทอผ้ายกมุกสามารถสร้างผ้าที่มีลวดลายอันน่าประทับใจและสวยงามได้ รวมไปถึงราชลักษณ์เส้นผ้ายกมุกที่มีลายโดดเด่น การทอผ้ายกมุกและเทคนิคการทออื่นๆ ที่มีในภาคอีสานเป็นตัวอย่างของความคล้ายคลึงและความหลากหลายของศิลปะทอผ้าในประเทศไทยที่ควรได้รับการส่งเสริมและสืบต่อไปในอนาคต