เทคนิคการทอผ้าที่เรียกว่า “จก” ถือเป็นเอกลักษณ์เฉพาะในภาคอีสานไทยตอนบน โดยการสร้างลวดลายบนผืนผ้าขึ้นมาอย่างโดดเด่น ทำให้เทคนิคการทอผ้านี้มาความซับซ้อน และในบทความนี้เองเราจะไปค้นพบเรื่องราวของเทคนิคการทอผ้า “จก”
การทอผ้าด้วยเทคนิคจกในภูมิภาคอีสาน
ในบริเวณภาคอีสานตอนบนนั้นเป็นแหล่งภูมิปัญญาการทอผ้าด้วยเทคนิค “จก” โดยเฉพาะ ชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์ การจกเป็นเทคนิคที่ใช้ภูมิปัญญาในการสร้างสรรค์ลวดลายบนผืนผ้าด้วยวิธีการ ทอเสริมเพิ่มด้ายพุ่งพิเศษเข้าไปเป็นช่วง ๆ ตามจังหวะลวดลาย ไม่ได้ต่อเนื่องกันตลอดหน้ากว้างของผืนผ้า จึงสามารถออกแบบลวดลายและสีสันของผ้าจกได้ซับซ้อน และเพิ่มจํานวนสีสันอันหลากหลาย จัดวางอย่างสลับซับซ้อนได้ในลวดลายตลอดหน้ากว้างของผืนผ้า
ความหมายของคำว่า “จก”
คําว่า “จก” นั้นเป็นศัพท์ท้องถิ่นที่หมายถึง “การควัก ล้วง ขุด คุ้ย บางชุมชนของชาวภูไทจะเรียกการเสริมเส้นพุ่งพิเศษเป็นช่วงๆ แบบการจกนี้ว่า “เกาะ” (ต้องระวังไม่ไปสับสนกับเทคนิค “เกาะ ล้วง” ของไทลื้อ ที่เป็น Tapestry) ที่เป็นลักษณะของกระบวนการทอผ้าจก ทอเสริมเส้นด้ายพุ่งเศษขึ้นลงด้วย “นิ้วก้อย” หรือ “ไม้ปลายแหลมหรือขนเม่น” เพื่อสร้างลวดลาย โดยทั้งชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์และชาวไท-ลาว จังหวัดอุบลราชธานี จะใช้ระบบการทอออกแบบ “การจกเอาด้านหลัง” (upside down weaving) ที่ช่วยให้มัดปมได้สะดวก เพราะด้านหลังผ้าอยู่ด้านบนจึงผูกมัดปมได้โดยสะดวก ทําให้สามารถจัดการเส้นไหมสีต่างๆ ไม่ให้พันกันเสียหาย โดยสามารถใช้กระจกส่องดูลายผ้าที่ทอเสร็จได้จากด้านล่าง
สรุป
การทอผ้าด้วยเทคนิคจกในภูมิภาคอีสานไม่เพียงแต่เป็นกระบวนการทอผ้าเท่านั้น แต่มันยังเป็นการสร้างสรรผลงานศิลปะและภูมิปัญญาของท้องถิ่นให้มีความเฉพาะ การนำเสนอเทคนิคจกและความหมายของคำว่า “จก” ในบทความนี้เป็นการทำความเข้าใจในวัฒนธรรมของชาวภูไท จังหวัดกาฬสินธุ์ และชาวไท-ลาว จังหวัดอุบลราชธานี ผ่านผลงานการทอผ้าที่มีคุณภาพและความสวยงามที่มาพร้อมกับลวดลายและสีสันที่ทันสมัยที่สร้างขึ้นด้วยความคิดสร้างสรรค์และเป็นงานศิลปะอันล้ำค่าของชาวภูไทในภาคอีสานไทยตอนบน
ขอบคุณแหล่งที่มา:หนังสือมรดกภูมิปัญญา สิ่งทออีสาน
