ผ้ายกดอกสุรินทร์

ผ้ายก เป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมของไทยที่มีประวัติความเป็นมาอย่างยาวนานและเป็นที่รู้จักกันทั่วโลกด้วยความสง่างามและความประณีตของลวดลายอันน่าประทับใจ ในบทความนี้เราจะให้คุณผู้อ่านค้นพบเรื่องราวเกี่ยวกับผ้ายกและความสำคัญในวัฒนธรรมไทย

ผ้ายก

ผ้ายก เป็นผ้าที่มีกระบวนการทอโดยใช้เส้นด้าย 2 กลุ่ม กลุ่มหนึ่งใช้สําหรับเป็นเส้นด้ายทอพื้น อีกกลุ่มหนึ่งใช้สําหรับ ทอลวดลายให้เกิดเป็นลวดลายนูนได้อย่างอ่อนช้อยและประณีตบนเนื้อผ้า เริ่มต้นโดยใช้ขนเม่นหรือวัสดุปลายแหลม เพื่อคัดเส้นยืนขึ้นและลงตามจํานวนเส้นที่ต่างกันตามลวดลายที่ต้องการ (คล้ายลายขิด) แล้วใช้เส้นพุ่งกลุ่มที่ใช้สําหรับทอลาย (ไหม ดิ้นเงิน ดิ้นทอง) สอดเข้าไป และทอสอดสลับด้วยเส้นพุ่งส่วนที่ใช้สําหรับทอพื้น จุดเด่นอีกประการหนึ่งคือในลวดลาย ของผ้ายกนั้น มักจะมีเส้นพุ่งที่มีสีต่างกัน ลวดลายใช้สอดตรงกลางดอกเป็นเกสรอยู่ด้วย ปัจจุบันได้มีการพัฒนาด้านภูมิปัญญา โดยมีการเก็บตะกอลาย(ตะกอดอก) แทนการใช้วัสดุปลายแหลม ทําให้ทอได้เร็วขึ้น ในอดีตผ้ายกได้รับการยกย่องว่า เป็นผ้าที่สวยงาม นิยมใช้ในหมู่คนชั้นสูง ผ้ายกมีเอกลักษณ์ที่สําคัญ คือ มีลายท้องผ้า ลายสังเวียน ลายเชิง ที่มีความประณีต ผ้ายกอาจแบ่งเป็น 2 ชนิด ได้แก่ ผ้ายกใหญ่และผ้ายกเล็ก

ผ้ายกใหญ่

ผ้ายกใหญ่แบบไม่มีลายสังเวียน หมายถึง ผ้ายกที่มีโครงสร้างประกอบด้วย ลายท้อง และลายเชิงหัวท้าย เต็มทั้งผืน

ลักษณะและขนาดของผ้ายกใหญ่แบบไม่มีลายสังเวียน

ผืนผ้ามีความกว้างไม่ต่ํากว่า 1 เมตร
ขนาดความยาว 2.2 เมตร
ความยาวของเชิงแต่ละข้างอยู่ระหว่าง 50 – 56 เซนติเมตร หรือ 20 – 22 นิ้ว

ผ้ายกใหญ่แบบมีลายสังเวียน หมายถึง ผ้ายกที่มีโครงสร้าง ประกอบด้วย ลายท้องผ้า ลายสังเวียน และลายเชิงหัวท้ายของผ้า (สังเวียน หมายถึง ลายที่อยู่ริมผ้าทั้งสองด้าน ซึ่งมี 3 ขนาด คือ สังเวียนเล็ก มีขนาดกรอบสังเวียนกว้าง 5 นิ้ว และสังเวียนใหญ่มีขนาดกรอบสังเวียนกว้าง 7 นิ้ว)

ลักษณะและขนาดของผ้ายกใหญ่แบบมีลายสังเวียน

ผืนผ้ากว้างไม่น้อยกว่า 1 เมตร
ขนาดความยาว 2.2 เมตร (ไม่รวมพื้น)
ความยาวของเชิงแต่ละข้างอยู่ระหว่าง 50 – 56 เซนติเมตร หรือ 20 – 22 นิ้ว

ผ้ายกเล็ก

ผ้ายกเล็ก หมายถึง ผ้ายกที่มีส่วนประกอบของผ้าพื้นและส่วนที่เป็นลายผ้าทั้งผืน แหล่งทอผ้ายกที่มีชื่อเสียง เช่น จังหวัดลําพูน สุรินทร์ สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช แพร่ พระนครศรีอยุธยา

ลักษณะและขนาดของผ้ายกเล็ก

ผืนผ้ามีความกว้างไม่น้อยกว่า 1 เมตร
ผืนผ้ามีลวดลายทั้งผืนความยาว 1.8 – 2 เมตร

* กรณีผ้ายกเล็กที่มีลวดลายและลายพื้นรวมอยู่ด้วยเป็นชุดความยาวของผ้า 4.2 เมตร (ลวดลายผ้ายาว 2 เมตร พื้นยาว 2.2 เมตร) และมีหน้านางไม่ต่ํากว่า 12 เซนติเมตรอย่างน้อย 1 ข้างมีเชิง 2 ข้าง ขนาด 1/3 ของหน้าผ้า หรือประมาณ 20 เซนติเมตร หรือ 12 นิ้ว