ผ้าลายลูกแก้วเป็นสัญลักษณ์ของความประทับใจและความปราดเปรียวของช่างทอผ้าที่ใช้กรรมวิธีดึงยกตะกอเพื่อสร้างลวดลายนูนอันโดดเด่นออกมาบนผืนผ้า ในบทความนี้เราจะไปค้นพบลวดลายที่หลากหลายของผ้าลายลูกแก้ว รวมถึงกระบวนการทอและสิ่งที่ทำให้ผ้าลายลูกแก้วเป็นผลงานศิลปะและงานหัตถกรรมอันน่าทึ่งที่สุดของช่างทอผ้า
ผ้าลายลูกแก้ว
ผ้าลายลูกแก้ว เป็นผ้ายกดอกลายโบราณที่ทอด้วยกรรมวิธียกตะกอ ซึ่งจํานวนตะกอที่ใช้ในการทอมีตั้งแต่ ๓ – ๘ ตะกอ แต่โดยทั่วไปจะใช้ ๔ ตะกอ ผ้าที่ทอด้วยวิธีดึงยกตะกอขึ้นหรือเหยียบตะกอลงเพื่อเปิดเส้นยืนแล้วสอดเส้นด้ายพุ่งนี้จะทําให้เกิดลวดลายนูนขึ้น บางท้องถิ่นจึงเรียกว่า “ผ้ายกดอก” บางถิ่นเรียกว่า “ผ้าเหยียบ
ลวดลายหลากหลายของผ้าลายลูกแก้ว
ผ้าลายลูกแก้วมีลวดลายที่หลากหลาย ซึ่งเกิดขึ้นจากการเปิดเส้นยืนและสอดเส้นด้ายพุ่ง ทําให้เกิดลวดลายได้หลายรูปแบบ ซึ่งขึ้นกับการเก็บตะกอและลําดับในการเหยียบ หรือยกตะกอ ดังนี้
- ลายลูกแก้ว มีลักษณะเป็นลายเส้นนูน กรอบสี่เหลี่ยมซ้อนกัน ๒ ชั้น ล้อมลายดอกหรือลายหน่วย
- ลายลูกหวาย มีลักษณะเป็นลายเส้นหนานูน คล้ายลายลูกแก้ว แต่มี กรอบสี่เหลี่ยมขนาดเล็กกว่าชั้นเดียวล้อมลายหน่วยรูปกากบาท
- ลายก้างปลา ใช้ตะกอยกดอกของลายลูกแก้ว แต่การทอจะเหยียบลายเพียงครึ่งดอก ทําให้มีลักษณะเป็นหยักฟันปลาซ้อนกันเป็นชั้น โดยไม่มีลายหน่วย ชาวบ้านบางแห่งเรียกว่า “ทอแบบเหยียบไม่เอาหน่วย”
- ลายเม็ดพริกไทย มี ๓ ตะกอ นิยมทอให้เป็นจุดเล็ก ๆ หนานูนเรียงกัน เป็นกลุ่มสี่เหลี่ยม แต่ไม่มีกรอบ
สรุป
ผ้าลายลูกแก้วเป็นผลงานศิลปะและงานหัตถกรรมอันเก่าแก่ ด้วยการทอผ่านกรรมวิธีดึงยกตะกอที่ใช้ในการสร้างลวดลายนูนอันโดดเด่น และลวดลายต่างๆ ของผ้าลายลูกแก้วก็เสมือนเป็นการสื่อสารทางความคิดสร้างสรรและความประทับใจของช่างทอผ้า
